Przerwa w pracy wydaje się czymś naturalnym i chociaż na szkoleniach BHP ten temat zawsze jest poruszany, to nie wszyscy pamiętają, ile czasu na odpoczynek w pracy przysługuje zgodnie z prawem. Kodeks pracy bardzo precyzyjnie reguluje, ile może trwać przerwa w pracy i kiedy można ją wykorzystać. Co ciekawe, niedawno zmodyfikowano prawo w tym zakresie, warto zapoznać się z najnowszymi szczegółami.

Jakie przerwy w pracy przy całym etacie?

Pełny etat zakłada osiem godzin pracy. Jednak kodeks określa, że do przerwy w pracy ma prawo każdy, kto w danym zakładzie spędza więcej niż sześć godzin. Przerwa powinna wynosić wówczas 15 minut. Nie zawsze jest to czas pozwalający na spokojne spożycie posiłku, jednak prawo pracy nie zakłada kolejnej przerwy, jeśli jej czas nie zostanie wydłużony. Większość pracowników zatrudnionych na pełny etat organizuje sobie czas pracy tak, by zdążyć z posiłkiem. Ta krótka chwila wytchnienia od pracy to popularna przerwa śniadaniowa.

Piętnastominutowa przerwa jest płatna i powinna stanowić odpoczynek w godzinach pracy. Oznacza to, że nie można jej wykorzystać na późniejsze przyjście do pracy lub wcześniejsze wyjście. To istotny aspekt tego przepisu, o którym warto pamiętać.

Wydłużony czas pracy a możliwość skorzystania z dodatkowej przerwy

Do niedawna przerwa w pracy trwająca zaledwie 15 minut dotyczyła każdego pracownika, który w zakładzie przebywa więcej niż sześć godzin. Nie była jednak ustalona żadna kolejna granica, od której przerwa byłaby dłuższa. Oznaczało to, że 15 minut odpoczynku należało się zarówno komuś, kto pracował sześć godzin, jak i komuś, kto w pracy spędzał godzin dwanaście. Najnowsze przepisy prawa pracy wnoszą tu istotną zmianę:

• 15 minut dodatkowej przerwy dla osób pracujących dłużej niż 9 godzin;
• 15 minut dodatkowej przerwy dla osób pracujących dłużej niż 16 godzin.

Pracownik ma prawo do dodatkowej przerwy przy wyjątkowo długich dniach pracy, jednak przepis ponownie zakłada, że nie jest to przerwa mogąca skrócić dzień pracy. Nie należy jej wykorzystywać, by zjawić się w pracy później lub opuścić zakład o 45 minut wcześniej.

Przerwa na załatwienie spraw osobistych

Co ciekawe, istnieje również opcja wprowadzenia przerwy w pracy trwającej do 60 minut. To przerwa na posiłek lub załatwienie spraw osobistych, jednak nie jest ona wliczana do czasu pracy. Co to w praktyce oznacza? Że godzinną nieobecność należy tego samego dnia odrobić, pozostając w pracy dłużej. Może się wydawać, że to wydłuża dzień pracy, jednak realnie nadal pozostajemy do dyspozycji pracodawcy przez 8 godzin. Dokładnie tyle, ile zakłada pełny etat.

Wprowadzenie tego rodzaju przerwy, to najczęściej decyzja pracodawcy. Ważne jest, że tego rodzaju informację musi on umieścić w: układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy, ewentualnie w umowie o pracę, jeśli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub z przyczyn prawnych nie jest zobowiązany do ustalenia regulaminu pracy. Tutaj warto wspomnieć, że przepisy nakładają na pracodawcę obowiązek informowania pracownika o przysługujących mu przerwach. Powinno się to odbyć maksymalnie do siedmiu dni, licząc od dnia dopuszczenia pracownika do wykonywania obowiązków.

Przerwa w pracy a obsłudze monitora ekranowego - co warto wiedzieć?

Nieco inne zasady pojawiają się w przypadku pracy na stanowiskach wyposażonych w komputer. Czasem bowiem charakter pracy zakłada niemal ośmiogodzinne wpatrywanie się w ekran, a to niesie ze sobą kilka niedogodności, m.in. zmęczony wzrok i ryzyko występowania bólu głowy. Kodeks pracy znajduje rozwiązanie w postaci przerwy w obsłudze monitora ekranowego. Po każdej godzinie pracy pracownik ma prawo do pięciu minut, które spędzi bez towarzystwa monitora komputerowego. Nie wyklucza to jednocześnie korzystania z klasycznej przerwy śniadaniowej, która trwa 15 minut. Przerwa jednak nie przysługuje przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy komputerze, np. jeśli pracownik łączy pracę przy komputerze z innym charakterem pracy.

Tutaj ustawodawca również precyzuje, jak powinna być wykorzystywana przerwa od pracy przy monitorze. Nie należy jej kumulować i wykorzystywać jako dodatkowe 40 minut przerwy w pracy. To czas, który powinniśmy wykorzystywać co godzinę i pozwolić wówczas odpocząć oczom od światła ekranu. Warto uwzględnić również różnicę w czasie przerwy w pracy przy komputerze. Istnieje bowiem dziesięciominutowa przerwa w takich sytuacjach, jednak jest stosowana w przypadku kobiet w ciąży.

Szczególne przypadki: kobiety w ciąży i kobiety karmiące a przerwy w pracy

Jak już wspomnieliśmy w poprzednim akapicie, kobietę w ciąży obowiązują nieco inne zasady dotyczące przerw. Zmieniają się również zasady jej pracy, ale o tym opowiadamy w innym artykule. Jeśli chodzi o przerwy, pracownica w ciąży może odpoczywać przez 10 minut po każdej godzinie pracy przed komputerem, jeśli jej stanowisko pracy zakłada 8 godzin spędzanych przed ekranem.

Należy wspomnieć również o kobietach karmiących dziecko piersią, ponieważ w ich przypadku zachodzą duże zmiany związane z czasem pracy. Na jakie przerwy w pracy może liczyć pracownica karmiąca dziecko piersią?

• Jednej półgodzinnej przerwy, jeśli jej dzienny wymiar pracy wynosi o 4 do 6 godzin;
• Dwóch półgodzinnych przerw, jeśli jej dzienny wymiar pracy wynosi co najmniej 6 godzin.
• Dwóch przerw po 45 minut, jeśli kobieta karmi piersią więcej niż jedno dziecko.

W tym przypadku rozwińmy jeszcze dwie kwestie. Pierwsza dotyczy kobiet karmiących, którym przerwa nie przysługuje. Dotyczy to pracownic, których wymiar czasu pracy wynosi poniżej czterech godzin. Druga kwestia dotyczy łączenia przerw. W przeciwieństwie do przerwy związanej z czasem pracy przy komputerze, przerwy na karmienie mogą być łączone. Pracownica wykorzystując te przerwy może również przyjść później do pracy lub skorzystać z nich w ramach wcześniejszego wyjścia z pracy. Są one dla niej pełnopłatne.

Przerwa w pracy w przypadku pracy monotonnej, uciążliwej lub szkodliwej

Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie przerw dotyczą również przypadków pracy uciążliwej, monotonnej i szkodliwej. Pracodawca ma dwie możliwości rozwiązania takiej sytuacji:

1. Może zmniejszyć dobowy wymiar czasu pracy. Takie sytuacje często mają miejsce, jeśli chodzi o pracę w warunkach szczególnie uciążliwych.
2. Może wprowadzić dodatkowe przerwy. Ważne jednak, by była to przerwa wliczana do czasu pracy.

W przerwa w czasie pracy dla osoby niepełnosprawnej

Osoby z niepełnosprawnością mogą skorzystać z dodatkowej przerwy trwającej co najmniej 15 minut. Jest to zgodne z ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Przerwa ta przysługuje na wypoczynek lub też gimnastykę usprawniającą. Przerwa ta wlicza się do czasu pracy i przysługuje za nią pełne wynagrodzenie.

Jeśli pracownik ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, jego dobowy wymiar czasu pracy powinien zostać skrócony. Przy dodatkowych prawach wynikających z niepełnosprawności powinna być oczywiście zachowana ustawowa przerwa, tj. 15 minut w ciągu dnia.

Przerwa dla pracowników młodocianych

Jeśli pracodawca decyduje się na zatrudnienie osoby młodocianej, musi pamiętać o ograniczeniach związanych z czasem pracy. Osoba poniżej szesnastego roku życia nie może pracować dłużej niż 6 godzin na dobę. Osoba między szesnastym a osiemnastym rokiem życia może pracować maksymalnie osiem godzin na dobę. W obu tych przypadkach pracodawca musi zapewnić młodocianemu czas przerwy nie krótszy niż 30 minut.

Przerwa dla palących?

Przerwy dla palących to coś, co budzi największe kontrowersje zarówno wśród pracodawców, jak i samych pracowników. Palacze wychodzą na przerwę najczęściej od kilku do nawet kilkunastu razy dziennie, co w ciągu całego dnia zbiera się w kilkadziesiąt dodatkowych minut. Ustawodawca nie reguluje tego czasu pracy. Przerwa z tytułu nałogu nie jest przewidziana w przepisach prawa, jednak pracodawcy najczęściej przymykają oko na fakt wychodzenia na przysłowiowego "dymka".

Dowiedz się więcej z artykułów:

Innowacje w zakresie BHP: Nowe rozwiązania dla lepszej ochrony

Czym są pomieszczenia sanitarne i jakie powinny spełniać wymogi BHP?

Kto odpowiada za stan BHP w zakładzie pracy?